1. Inleiding

In 1998 nam de kerkfabriek van St.-Michiel het initiatief om de St.-Michielskerk te Leuven te ontsluiten. Het ontsluitingsproject was van bij de aanvang gebaseerd op een driesporenbeleid. Enerzijds is het de bedoeling om de parochiewerking verder te zetten en te verstevigen (parochiewerking). Anderzijds wil het ontsluitingsproject de St.-Michielskerk als prachtig barokmonument in het centrum van Leuven ter beschikking stellen voor een breed gedragen en toekomstgericht gemeenschapsproject (gemeenschapsfunctie). Tenslotte wil het project de van oudsher bestaande band tussen de St.-Michielskerk en de Leuvense Universiteit (in de eerste plaats de faculteit Theologie) verstevigen (universiteitskerk).

In het begin van de jaren 2000 nam het ontsluitingsproject een concretere vorm aan: de St.-Michielskerk zou een Vredeskerk worden (zie visietekst hieronder).

2. St.-Michielskerk-Vredeskerk: de visie

De toekomst van de Sint-Michielskerk en van de geloofsgemeenschap die in en rond deze kerk actief is, situeert zich in de eerste plaats rond het vieren van de eredienst. Daarnaast zorgt het ontsluitingsproject voor het aflijnen van een bredere functie van de St.-Michielskerk binnen de gemeenschap.

De St.-Michielsparochie heeft binnen het Leuvense parochiaal landschap onmiskenbaar een eigen plaats verworven: een beperkte gemeenschap met geëngageerde gelovigen van binnen en buiten de Leuvense regio, een grote openheid naar al wie om uiteenlopende redenen geleidelijk van “De Kerk” vervreemd is, en een bijzondere aandacht voor de belangrijke Spaanssprekende gemeenschap te Leuven, in hoofdzaak een publiek van studenten en navorsers afkomstig uit Zuid-Amerika, dikwijls gezinnen uit de allerarmste regio’s van dit enorme continent. De liturgische vieringen zijn hiervan een weerspiegeling.

Verder is de St.-Michielskerk op weg om binnen het Leuvense cultuurleven een vooraanstaande plaats in te nemen voor allerlei initiatieven die muziek met religieuze beleving verbinden. Een aantal koren en organisatoren van concerten hebben immers de scenische mogelijkheden en de akoestische kwaliteiten van de St.-Michielskerk ontdekt. Ze krijgen er een gastvrij onderdak voor hun repetities en in ruil staan ze in voor de succesvolle “artiestenmissen” of voor een concertuitvoering in de kerk.

De St.-Michielskerk vervult eveneens in toenemende mate een functie in het kader van allerlei initiatieven die ook een liturgische viering voorzien: opening universiteit 3de leeftijd, feest van de H. Ivo voor de Rechtsfaculteit, jaarvergadering van de Augustijnen, ACW-viering ter ere van Rerum Novarum, studiedagen van christelijke organisaties en activiteiten binnen de nabijgelegen faculteit Godgeleerdheid.

Ondanks al deze gunstige precedenten nopen de versnelde ontwikkelingen, ook in Vlaanderen, op het gebied van geloofsbeleving, geloofspraktijk, parochiale organisatie en persoonlijk engagement binnen kerkelijke organisaties of kerkelijke structuren, nochtans tot een grondige bezinning. In het bijzonder de grote financiële inspanningen die zowel van de kerkraad van St.-Michiels als van de officiële instanties op korte en lange termijn verwacht worden, nodigen uit tot een reflectie over de conservatie en het gebruik van het kerkgebouw en de verdere rol van de gemeenschap die er nu in eerste instantie van gebruik maakt. Daarom heeft de kerkraad het initiatief genomen voor een gesprek met al wie bij de dagelijkse werking, de conservering of restauratie, de financiering enz. betrokken is: het stadsbestuur, het architectenbureau belast met de restauratie, monumentenzorg, de kerkgangers, de “gebruikers” van de kerk, de vrienden van St.-Michiels). Hieruit volgde het meer concrete project: “Sint-Michielskerk: Vredeskerk”

3. Het concrete project: Sint-Michielskerk: Vredeskerk

Het project ‘Sint-Michielskerk-Vredeskerk’ steunt op drie peilers:

3.1. Continuering en versterking van de parochiewerking

In zijn parochiewerking heeft de St.-Michielsparochie steeds een sterk geloof gehad in de kracht van vrede, die mensen samenbrengt. De keuze om een Vredeskerk te zijn komt uit de geloofsbewogenheid van de parochiegemeenschap van St.-Michiel, die zich thans reeds in de praktijk openstelt voor de vredesproblematiek: door een thuis te zijn voor vele gemeenschappen en deze met elkaar te verbinden, door internationale aandacht voor vrede en de ondersteuning van projecten, door de inzet om het kerkgebouw ook open te stellen voor vredesinitiatieven van andere groepen, door het inweven van vredeszorg en solidariteit in de liturgieën en spiritualiteit.

Voorbeelden zijn de artiestenmissen, het nieuwe initiatief van de vredeskansel, tentoonstellingen en hun liturgische inbedding (cfr. de Apocalyps tentoonstelling), de grote internationale openheid van het pastoraal team en het betrekken in het parochiewerk van vele niet-Belgen. Bij gelegenheid bestaat ook samenwerking rond de vredesproblematiek met de KULeuven en haar faculteit godgeleerdheid, bvb. Het Centre for Liberation Theologies, door o.m. sprekers te suggereren en uit te nodigen. Ook binnenkerkelijk heeft de parochie een verzoenende werking, bvb. door aandacht te besteden aan de pastoraal voor randsituaties, ook in de liturgie. Deze parochiewerking heeft ook een profetische rol binnen de ruimere Roomskatholieke en christelijke gemeenschappen in Leuven (o.a. de federatie Leuven) en beoogt ook binnen het aartsbisdom een stimulerende rol te spelen.

3.2. Ontsluiting van de St.-Michielsparochie naar de bredere gemeenschap

De St.-Michielsparochie stelt haar kerk open voor vredesinitiatieven van de bredere Leuvense gemeenschap, inclusief de K.U.Leuven en opent haar deuren voor mensen en groepen, ook in een interreligieuze of randreligieuze context, die werken aan vrede, verdraagzaamheid en rechtvaardigheid. Zij nam bijvoorbeeld, toen de epidemie aan haar aanvang stond, initiatieven ten dienste van de AIDS patiënten, zij bood een veilige haven voor migranten, en benadrukt ontwikkelingssamenwerking en integratie. Voorbeelden van initiatieven waar de kerk opengesteld wordt zijn o.m.: "Twaalf weken van St.-Michiel" en de "kerstinstallatie", beide projecten werden gerealiseerd door "Sacred Places", deelname aan het recente IPRA-congres (International Peace Research Association) en aan Omnes Gentes-initiatieven. Het doel is om de St.-Michielskerk nog verder te ontsluiten naar groepen die vrede en verzoening in het vaandel dragen, in het bijzonder ook wanneer zulke groepen hun activiteiten en initiatieven ook vanuit religieuze en christelijke perspectieven willen laten dragen.

3.3. Samenwerking met vredesinitiatieven en vredesonderzoek binnen de KU Leuven

Door haar situering in het centrum van Leuven en omwille van haar geschiedenis bezit de St.-Michielskerk een unieke kans om banden te smeden met de K.U.Leuven, die op gebied van vredesonderzoek een traditie heeft, in het bijzonder in de faculteit godgeleerdheid en in interdisciplinaire samenwerking tussen de verschillende faculteiten. De St.-Michielsparochie heeft reeds samengewerkt met het Centrum voor Vredesethiek, het Centre and Forum for Liberation Theologies, en het Centre for Peace Research and Strategic Studies. Zo werden kerk- en parochiegebouwen reeds meermaals gebruikt in het kader van conferenties, voordrachten en symposia of colloquia. Het is de bedoeling om deze samenwerking nog verder uit te bouwen, waarbij de St.-Michielskerk (o.a. door de restauratie van de winterkapel) mogelijkheden kan verlenen aan de universiteit bij het organiseren van seminaries, samenkomsten, studie- en reflectiemomenten, conferenties (bvb. via de UNESCO-leerstoel en de vredeskansel) en voordrachten. Ook kan de St.-Michielskerk, in samenwerking met het interdisciplinaire onderzoek een vulgarisatie- en sensibiliseringsrol spelen, bijvoorbeeld door het verspreiden van informatie over conflicten en vredesinitiatieven, en door het toegankelijk maken voor een breed publiek van onderzoeksresultaten en -inzichten. Ook kan vanuit de St.-Michielsgemeenschap aandacht worden besteed aan liturgische en religieuze omkadering van initiatieven die door de K.U.Leuven worden genomen in verband met vredesonderzoek. Op die wijze kan de St.-Michielskerk ook een heel eigen bijdrage leveren aan het vredesonderzoek binnen de K.U.Leuven. Prof. Jacques Haers SJ, die verbonden is aan de faculteit godgeleerdheid, vroeger deel uitmaakte van het pastoraal team en nu soms nog bijdraagt aan de liturgie in Sint Michiels, en Prof. em. Katlijn Malfliet, die verbonden is aan de faculteit sociale en politieke wetenschappen en binnen de St.-Michielsparochie zeer actief is, zijn belangrijke verbindingsfiguren.

4. De relevantie van het project

De Kerkfabriek van St. Michiel heeft een duidelijke keuze gemaakt voor de uitbouw van St.-Michiels tot een actueel vredescentrum.

Vooreerst sluit dit project aan bij een christelijke traditie van sociaal engagement, wat in de St.-Michielsgemeenschap zeker nooit heeft ontbroken. Deze idee ligt in de lijn van wat de St.-Michielskerk aan traditie in zich draagt: het opnemen voor zwakkeren, openstaan voor "marginale" christenen en voor andere godsdiensten, gevoeligheid voor de gekwetste mensen die op hun eigen wijze op zoek zijn naar God. Het woord "vrede" dient in zijn grote meervoudigheid begrepen te worden: persoonlijke vrede, vrede in het gezin, wereldvrede… Het staat in contrast tot de vele vormen van geweld die onze wereld rijk is.

Het project is ook relevant voor de Stad Leuven, die vrede en solidariteit sterk waardeert in haar beleidsvisie en die op zoek is naar aansprekende bestemmingen voor haar kerken in proces van restauratie. Het project St.-Michielskerk-Vredeskerk geeft vorm aan deze diepe bezorgdheid van de stad en draagt bij tot implementatie van deze visie. Een Vredeskerk biedt een duidelijk perspectief dat past in haar eigen geschiedenis. Leuven heeft immers veel geleden onder het oorlogsgeweld (1ste en 2de WO). Ook de St.-Michielskerk ontsnapte er niet aan (cf. de kleine tentoonstelling binnen de kerk).

Het voorstel maakt maximaal gebruik van een mogelijke universitaire ondersteuning en samenwerking. De KU Leuven heeft immers steeds interesse betoond in het onderzoek naar vredesprocessen; zij heeft ook meermaals haar verantwoordelijkheid opgenomen in de dienstverlening aan vredesopbouw.

De nabijgelegen Faculteit Godgeleerdheid, die bij verschillende gelegenheden ook gebruik maakt van de St.-Michielskerk en van het St.-Michielscentrum, houdt via haar ‘Centrum voor Vredesethiek’ de jaarlijkse traditie van de Vredesdagen hoog, in dit in samenwerking met Pax Christi. Zij is ook, via het ‘Centre for Liberation Theologies’, nauw verbonden met het onderwijs en het onderzoek over duurzame vrede.

De overbrenging van de stoffelijke resten van de geleerde Jezuïet Leonardus Lessius (+ 1623) naar de St.-Michielskerk krijgt in het licht van ‘St.-Michiels Vredescentrum’ een bijzondere betekenis. Lessius schreef immers belangrijke traktaten over rechtvaardigheid, zedelijke normen voor een wereld waarin handelsbelangen domineren en vandaar ook over de gerechtvaardigde oorlogsvoering.

5. Besluit

De Sint-Michielskerk heeft zich ondertussen op de kaart geplaatst. Naast het verzorgen van de eredienst is zij initiatiefneemster van projecten (artiestenmissen, 12 weken, vredeskansels, concerten) en wordt zij erkend en uitgekozen als partner in vele activiteiten en projecten van derden.

De kerkfabriek en Parochieploeg van St.-Michiel coördineert de verschillende projecten, en plaatst ze binnen de algemene doelstelling om van St.-Michiel een Vredeskerk te maken. In het masterplan voor de toekomst van de Leuvense kerken en parochies kan de Sint-Michielskerk als Vredeskerk niet meer weggedacht worden.

6. Samenvatting: Manifest van de Sint-Michiels Vredeskerk

De Sint-Michielskerk te Leuven wil een open huis zijn, waar Vrede alle kansen krijgt en waar een brede gemeenschap een thuis vindt om aan Vrede te werken.

In een wereld waarin angst, onverdraagzaamheid en fundamentalistisch geweld tot de orde van de dag behoren richt de Sint-Michielskerk zich, vanuit een evangelische inspiratie, tot al wie, vanuit de meest diverse gemeenschappen, religies en levensbeschouwingen, het goed meent met Vrede en Verdraagzaamheid.

Niets is zo moeilijk als de geweldloze praktijk van de Vrede. Vrede is voor ons meer dan afwezigheid van oorlog en geweld. Vrede is een werkwoord. Onze drie steunpilaren zijn ‘openheid’, ‘hoop’ en ‘solidariteit’. Openheid naar bezoekers van ons kerkgebouw, naar groepen en organisaties die onze kerk willen gebruiken voor een initiatief, dat kadert in een Vredeskerk, naar andere godsdiensten en levensbeschouwelijke overtuigingen. Christelijke hoop op een vredevolle samenleving en op het welslagen van een interreligieuze en interlevensbeschouwelijke dialoog, solidariteit met de minstbedeelden en de zwaksten in onze samenleving, zowel lokaal als internationaal.

In haar gemeenschapswerking heeft de Sint-Michielsgeloofsgemeenschap steeds een sterk geloof gehad in de kracht van vrede, die mensen samenbrengt. De keuze om een Vredeskerk te zijn komt uit de geloofsbewogenheid van de gemeenschap van Sint-Michiel, die zich in de praktijk en in verschillende talen (vooral de Spaanstalige gemeenschap heeft haar thuis in Sint-Michiel) openstelt voor de Vredesproblematiek: door een baken te zijn voor vele gemeenschappen en deze met elkaar te verbinden en door internationale aandacht voor vrede en kritische reflectie over oorlog, conflict en door geloof in de mogelijkheid van vredesopbouw. Die overtuiging brengt de Sint-Michiels Vredeskerk onder meer met haar Vredeskansels en vooral door het inweven van vredeszorg en solidariteit in haar liturgieën en spiritualiteitsbeleving.

De Sint-Michiels Vredeskerk draagt concreet bij aan solidariteit door de organisatie of ondersteuning van projecten (organisatie van de ‘Solidariteitsavond’, ondersteuning van ‘De Ruimtevaart’, medewerking aan ‘de tafel der armen’). Zij nam bijvoorbeeld, toen de epidemie aan haar aanvang stond, initiatieven ten dienste van de AIDS patiënten, zij bood een veilige haven voor migranten, en benadrukt ontwikkelingssamenwerking en integratie.

De Sint-Michielsgeloofsgemeenschap stelt haar kerk ook open voor vredesinitiatieven van de bredere Leuvense gemeenschap, inclusief de KU Leuven en opent haar deuren voor mensen en groepen, ook in een interreligieuze en randreligieuze context, die werken aan vrede, verdraagzaamheid en rechtvaardigheid.

De Sint-Michiels Vredeskerk zet zich daarom ook in om het kerkgebouw, met zijn Contiusorgel, open te stellen voor concerten, festivals en brede vredesinitiatieven van culturele actoren. Vrede heeft immers ook nood aan schoonheidsbeleving, empathie en meerstemmigheid.

Het doel is om de Sint-Michielskerk, nu ook ondersteund door het Contiusorgel, tot baken van vredesbeleving te maken, en nog verder te ontsluiten naar groepen, die vrede en verzoening in het vaandel dragen of die zich thuisvoelen in de Sint-Michielskerk als Huis van Vrede.

ONZE

Visie

Sint-Michielskerk bouwt aan een vredevolle samenleving